Waarom zijn we zo gestrest met z’n allen?
In onze nieuwsbrieven sluiten we aan op onderwerpen die we in de dagelijkse adviespraktijk van Bokslag tegenkomen. Wie regelmatig het nieuws volgt kan het niet ontgaan: stress en burn-out zijn de bedreigingen van gezondheid voor menig werknemer. Het lijkt of we massaal psychisch overvraagd worden. Zelf bij kinderen zien we de gevoeligheid voor dergelijke klachten al optreden (burn-out-bij-kinderen-en-jongeren). De begrippen ‘stress’ en ‘burn-out’ lijken modetrends te zijn.
Hoe kan dat? Worden we overvraagd? Zijn we niet weerbaar genoeg? Weten we geen rust meer te vinden?
Reflecterend op bovenstaande vragen, zien we dat stressgerelateerde klachten van alle tijden zijn. Ik kan me de tijd nog herinneren dat we hyperventileerden en in de jaren ‘90 last hadden van RSI. Dat zijn lichamelijke uitingsvorm van stress.
Een stapje terug in de geschiedenis: een beeld dat in lijn ligt met de klachten die ervaren worden bij stress en burn-out, zien we zich rond 1880 voordoen in de Verenigde Staten. Dit klachtenbeeld werd Neurasthenie genoemd; een complex aan onbegrepen psychische klachten. Destijds kwamen veel van deze klachten voort uit de onzekere tijden en het leven in angst. Angst is de voedingsbodem voor Stress.
In onze huidige maatschappij proberen we begrippen als ‘onzekerheid’ en ‘lijden’ wat weg te duwen. Volgens psychiater Damiaan Denys spelen deze begrippen echter een voorname rol bij wat hij ‘De levenskunst’ noemt. De drie pijlers van ‘De levenskunst’ zijn schoonheid, angst en sterfelijkheid. Angst en sterfelijkheid zijn hierin betekenisgevers. Je voelt je onzeker als je kaders wegvallen en ontwikkelt dan ‘angst’ waardoor burn-out verschijnselen kunnen ontstaan. Leer omgaan met onzekerheden, het bevrijd je van angst. En koester je tijdelijkheid, want die maakt dingen echt belangrijk.
Anders gezegd geven angst en onzekerheid betekenis aan het leven; het vermijden biedt niet de oplossing.
Wij denken volgens Denys dat het leven maakbaar is, en dat we er volledige controle over kunnen hebben. Maar dat is onjuist. Doordat we hoge verwachtingen van het leven hebben kunnen we niet omgaan met verlies, mislukking en lijden. Het gevoel de controle te verliezen boezemt ons angst in. Zelfs op de kleuterschool! Voor mensen die denken in een maakbare wereld te leven is een relatie ontstaan tussen ‘ik wil het’ en ‘ik krijg het’ – ‘Nu!’
Damiaan Denys stelt in dit verband voor om gezamenlijk na te denken over wat een goed en zinvol leven is, en daar vervolgens invulling aan te geven. ‘Het ís niet normaal om mooi en succesvol te zijn en alles op orde te hebben’. Lijden is een signaal van een levensstijl. Lijden is geen onzin, het is een essentieel deel van ons leven. Als we dat accepteren dan krijgen we een bepaalde rust.
Dirk de Wachter, auteur van de bestseller Borderline Times verwoordt het als volgt: ‘Ik ben als psychiater toch meer en meer naar een soort essentie gekomen, naar de vraag: wat is de zin van het bestaan?’ Volgens De Wachter wordt deze vraag in de Westerse wereld die erg ‘ikkig’ is geworden ‘verdoofd door de leukigheid’. We willen zo graag alles plezant. Het leven moet een feest zijn.’ Echter ‘als het een beetje leuk is, gaan we niet over de zin nadenken. De zin verschijnt bij de barst van de misère.’ De Wachter pleit ervoor dat we leren omgaan met tegenslagen en moeilijkheden; ‘ik pleit voor een beetje ongelukkig zijn’ Dirk de Wachter
Wat kunnen we met deze kennis in de praktijk? Mensen die voor counseling bij Bokslag aankloppen zijn niet geholpen met de opmerking dat ‘lijden erbij hoort’. Wat opvalt is dat degene die gevoelig zijn voor stressgerelateerde klachten vrijwel allemaal zeer gewetensvol zijn. Ze denken goed over dingen na en zien de gevaren. Dat kan leiden tot een gevoel van angst maar ook een gevoel van onmacht en het idee dat ‘dingen je overkomen’. Je hebt het gevoel de regie te verliezen, dat is de kern van veel burn-out klachten. Het lijkt erop dat onze hersenen niet de tijd krijgen om de hoeveelheid prikkels die tot ons komen te verwerken. De kern van de oplossing is dat mensen leren de regie in hun leven te krijgen. Door reële ambities te hebben en bewust te zijn van het feit dat we zaken kunnen beïnvloeden kunnen we gaandeweg de regie over ons leven krijgen. Het gaat er ten diepste niet om wat de omstandigheden zijn maar hoe we ermee omgaan.
Het leven is als een zeiltocht. Een aantal zaken hebben we niet onder controle: ‘waar de wind vandaan komt’ en ‘hoe hard het waait’ kunnen we niet beïnvloeden. Wat we wél kunnen doen is de zeilen zodanig zetten dat we geen averij oplopen.